نقش کلمات قصار

جمله‌ای به چارلی چاپلین هنرمند نام‌آور سینما منسوب است که این‌گونه می‌گوید: «یک سیب از درخت افتاد و انسان از قانون جاذبه با خبرشد. اما میلیون‌ها جسد به خاک افتاد اما بشر، معنی انسانیت را درک نکرد.» خواننده وقتی آن را می‌خواند در آن جاذبه‌ای می‌بیند که وی را به تأمل ناگهانی و پذیرنده وا می‌دارد. با خود می‌گوید چاپلین به چه نکته‌ی حساسی اشاره کرده‌است. اما اندکی تعمق در چند و چون این گفته، انسان به خود می‌آید و می‌گوید آن میلیون‌ها و میلیاردها سیبی که در طول تاریخ بشریت از درخت افتاده و کسی به علت سقوط آن‌ها توجه نکرده، چه بوده‌است. از طرف دیگر، گفته‌ی چاپلین به این که بشر هنوز معنی انسانیت را درک نکرده، یک کلی‌گویی خشم‌آلود و یا قضاوت سرسری‌است. نخست آن‌که رشد انسانیت در بستر تاریخ، رشد منفی نبوده‌است. عملاً دیده می‌شود که با رشد فکر افراد و افزایش میزان آگاهی آنان به ارزش وجودی انسان، میزان کشتارهای انسانی، در عرصه‌ی جهان به گونه‌ای چشمگیر، کاهش یافته‌است.

هر روز که کشوری به کاروان دمکراسی می‌پیوندد، در آن کشور، جان آدمیان، ارزش والای خود را آشکار می‌سازد و قوانین آن کشورها به گونه‌ای تنظیم می‌گردد که حفظ جان آدمیزادگان، چه در نزدیک مدت و چه در دراز مدت، در اُولیّت قرارگیرد. شاید اگر تروریسم کور ریشه‌کن گردد، حتی میزان کشتارها حتی در بدترین دیکتاتوری‌های جهان، به گونه‌ای نباشد که بتوان آن‌ها را با مرگ و میر و کشتار آدمیان در سده‌های گذشته مقایسه‌کرد. چه  از آن دوران‌ها، نه آمار درستی در اختیار است و نه  در همان دوران‌ها، امکان ارائه‌ی آمار واقعی برایشان، ساده نبوده‌است. در جنگ‌ها، هریک از طرفین، آمار کشتگان دشمن را برای بهره‌گیری تبلیغاتی، چند و چندین برابر وانمود می‌ساخته‌است. درست است که کشور آماردهنده، آمار کشتگان خویش را به حدِ اقل می‌کشانده‌است اما واقعیت آنست که چه بسا حتی آمار دقیقی از کشتگان خویش نیز نمی‌توانسته‌اند داشته‌باشند.

سخن من بیشتر متوجه برخی کلمات قصار است که در برخی مواقع، وقتی برزبان جاری می‌شود، برای نتیجه‌گیری از فرضی است که نویسنده و یا گوینده، آن را مطرح ساخته‌است. درست در چنین وضع و حالی، خواننده یا شنونده، ممکن است به اردوی گوینده یا نویسنده بپیوندد و آن کلمه‌ی قصار را به عنوان جوهر نتیجه‌گیرانه بپذیرد. اما عیب کلمات قصار نیز در آنست که گاه با قفل کردن آنی تفکر خواننده یا شنونده، یک اصل نادرست را به خورد مردم می‌دهد. چه بسا ممکن است هیچ کس از اینان یا مقدار بیشتری از اینان، قصد مردم‌فریبی و یا القاء یک ذهنیت نادرست را به مردم نداشته‌باشند اما بی‌تردید، عملاً نوعی تفکر کلی و سست را که در آن، می‌توان چون و چراهای بسیار رواداشت، به میان مردم می‌برند.

جمعه 17 دسامبر 2021